વિઘ્નોના ઉપયોગ કરી આગળ વધો

 વિઘ્નોના ઉપયોગ કરી આગળ વધો

Image Source – Google image by  Cheryl Beth Kuchler  https://www.ceothinktank.com/thinking-tank/what-are-your-obstacles/

    એક સુપ્રસિદ્ધ વૈજ્ઞાનિક જણાવે છે કે, `કદી પણ ઓળંગી નહિઁ શકાય એવું લાગતું વિઘ્ન જ્યારે મારી સામે આવીને ઊભું રહે છે ત્યારે હું કોઈ શોધની અણી પર જ હૌઉ છું, એમ મને હમેશાં જણાયું છે.;`આભાર સહિત પાછું મોકલવામાં આવે છે.’ આવા શેરાઓ સહિત પાછા વળતાં પુસ્તકોએ ઘણાં માણસોને ગ્રંથકાર બનાવ્યા છે.’ નિષ્ફળતા ઘણીવાર મનુષ્યોની ગુપ્ત શક્તિને સતેજ કરી, તેની મહત્વાકાંક્ષાને ઉત્તેજિત કરી તેની નિદ્રિત શક્તિઓને જાગ્રત કરીને સફળતાની સમીપ લઈ જાય છે.

`પવનનું તોફાન હંસના સંબંધમાં જેવું કામ કરે છે –અર્થાત તે તેને ઊંચે લઈ જાય છે–તેવું કામ વિરોધી ટીકા તમારા સંબંધમાં કરે-તમને ઊંચે લઈ જાય–તેમ કરો.`
મહાન અંગ્રેજ વકીલ પેમ્બર્ટ્ન લી બાલયાવસ્થામાં પોતાને સહન કરવી પડેલી ગરીબાઈ તથા કરવા પડેલા સખ્ત પરિશ્રમના સંબંધમાં જણાવે છે કે, `એ તો પાછળથી લણવાના પાકને માટે સખ્ત તૈયારી હતી. આથી હું અવિશ્રાંત પરિશ્રમને વિયજયનું અચૂક સાધન ગણતાં અને આર્થિક સ્વતંત્રતાને એસએ સદગુણ અને સુખના આવશ્યક સાધન તરીકે ગણતાં શીખ્યો. ઋણનું સંકટ દૂર કરવાને માટે ગમે તેવા ભોગો આપવાને આપણે તૈયાર રહેવું જોઈએ.
જ્યારે નેપોલિયનના સાથીઓ તેના હલકા કુળમાંથી થયેલા જન્મ અને તેની દરિદ્રતાને માટે તેનો ઉપહાસ કરવા લાગ્યા ત્યારે તે પુસ્તકોના અભ્યાસમાં સંપૂર્ણ નિમગ્ન થઈ ગયો અને થોડા જ સમયમાં, પાંડિત્યમાં તેમના કરતાં શ્રેષ્ઠતા મેળવીને તેમના આદરને પાત્ર થયો. અતિ અલ્પ સમયમાં તે વર્ગના સૌથી વિશેષ પ્રકાશમાન રત્ન તરીકે એ ગણાવા લાગ્યો.
એક મહાન ધારાશાસ્ત્રી જણાવે છે કે, જો એક તરુણ પુરુષે ઉત્તમ વકીલ થવું હોય તો તેણે એક ઋષિના જેવુ જીવન ગાળવું જોઈએ અને એક ઘોડાની પેઠે કામ કરવું જોઈએ, અર્ધા ભૂખ્યા રહેવાથી એક તરુણ વકીલને જેટલો લાભ થાય છે, તેટલો બીજા કશાથી થતો નથી.`
ઘણા માણસોને વિઘ્નોની સામે બાથ ભીડવી પડેલી નહીં હોવાથી તથા તેમને, ગુપ્ત શક્તિઓને ગતિમાં મૂકે એવી મુશ્કેલીઓની વચ્ચે કામ કરવું પડેલું નહિં હોવાથી તેઓ કઈ પણ કાર્ય કરી શકતા નથી. નૈસર્ગિક શક્તિ ધરાવનારા આવા સહસ્ત્રાવધિ માણસો આ જ કારણથી જગતમાં નિષ્ફળ થયા ચ્હે. જે પ્રયાસથી આપણે આપણો ધંધો હસ્તગત કરી શકીએ, તે પ્રયાસ ગમે તેવો મુશ્કેલી ભરેલો હોય તો પણ તે કરવામાં આપણે પાછા પડવું જોઈએ નહિં
ગરીબાઈ અને અપ્રસિધાવસ્થા એ ઉલ્લંઘી ન શકાય એવાં વિઘ્નો નથી; પરંતુ ઘણીવાર તો તે પ્રમાદી મનુષ્યોને પ્રોત્સાહન આપે છે તેમ જ મન તથા શરીરને દ્રઢ ને બળવાન બનાવે છે.                   ‘પ્રકૃતિ જ્યારે મુશ્કેલીઓ વધારે છે ત્યારે બુદ્ધિબળને પણ વધારે છે.`                   -ઇમર્સન            ‘ઘણા માણસોની મહત્તાનું કારણ તેમની પ્રચંડ મુશ્કેલીઓ છે `                        -સ્પર્જિયન         `જેમ પુષ્પોને કચરી નાખવાથી તેમાંથી વિશેષ સુગંધ નીકળે છે તેમ વિઘ્નથી અધિકાધિક કલ્યાણ થાય છે.`                                  -રોજર્સ

  `જેવી રીતે રાત્રિ તારાઓને પ્રકાશ અર્પણ કરે છે તેવી રીતે સંકટ માણસને પ્રકાશ આપે છે.`                 -યંગ            `ટેકાની ગરજ સારનારા વિરોધ સિવાય સંભવત: કદી પણ સફળતા પ્રાપ્ત થતી નથી. શક્તિ હમેશાં આક્રમણકારી હોય છે અને હમેશાં તે જ કાંઈક પ્રાપ્ત કરે છે.’                              -હોમ્સ             `મનુષ્યને આંતરિક અને બાહ્ય વિઘ્નો જેમ અધિક સહન કરવાં પડે છે, તેમ તેનું જીવન અધિક મહત્વનું અને વિશેષ પ્રોત્સાહક બને છે.`                                                      -હોરેસ બુશનેલ       `જે બુદ્ધિપ્રભા સુખમય સંયોગોમાં ગુપ્ત રહેલી હોય છે તે સંકટના સમયમાં ઝળકી ઊઠે છે.`                     -હોરેસ 

 `સુર્વણની કસોટી અગ્નિમાં થાય છે અને માણસની કસોટી સંકટના સમયમાં થાય છે.` -સિરાચ          `જો કે હાનીઓ અને સંકટો એ અત્યંત કઠિન પાઠો છે; પણ તેમાંથી જે બોધ મળે છે તે બીજે ક્યાંય મળતો નથી.`                                                                         -બર્ન્સ       `સંપતિ મગજને પુષ્ટિ આપે છે અને વિપત્તિ તેને મજબૂત કરે છે.`            -હેઝલિટ      `મહાપુરુષોની ઉન્નતિનું કારણ વિપત્તિ છે.`                        

`કોઈ પણ માણસે શ્મશાનવત શાંતિમાં પોતાની ઉન્નતિ કરી નથી.`        -જોન નિલ                                    જગતમાં ત્રણ મહાનમાં મહાન વીરરસપ્રધાન કવિઓ પૈકી બે હોમર અને મિલ્ટન અંધ હતાં; જ્યારે ત્રીજો ડાંટે પોતાના પાછળના ભાગમાં – તદન નહિ તો લગભગ – અંધ બની ગયો હતો. પ્રાય: એમજ જણાય છે કે, કેટલાક મહાપુરુષો તેમની શક્તિને અનેક બાબતો પાછળ વહેંચી નાખે નહિ; પરંતુ તેને એક જ કાર્ય પાછળ એકાગ્ર કરે એટલા માટે જ તેમના કેટલાક અંગો ઈશ્વરે ખંડિત કરી નાખ્યાં હતાં

એક આધુનિક શિક્ષક પૂછે છે કે, ` શું તમે સંકટ વિનાનું જીવન પસંદ કરો છો? જો તમે એ પ્રકારનું જીવન પસંદ કરતાં હો તો તમે અર્ધુ જ જીવન  ભોગવીને મરણ પામવાની ઈચ્છા રાખો છો. સંકટ વિના તમારામાં કેટલું સામર્થ્ય છે તેની તમે કલ્પના સરખી કરી શકતા નથી. માણસો કાંઇ મેજ ઉપર તરતા શિખતા નથી. પાણીમાં ઊંડા જવું જોઈએ અને મોજાંના પ્રહાર સહન કરવા જોઈએ. સંકટ એ પૌરૂષ અને આત્મશ્રદ્ધાની જન્મભૂમિ છે. સંક્ટો એ કડક શિક્ષકો હોય છે અને બળવાન શિક્ષકો પોતાના શિષ્યોને બળવાન બનાવે છે. જે માણસ સુખચેનમાં જ પોતાનું જીવન વ્યતીત કરે છે અને દૂ:ખના શેરડા વિના જ શ્મશાનમાં જાય છે તે પોતાનું અર્ધુ જીવન નિષ્ફળ ગુમાવે છે. મુશ્કેલીઓ એ તો ઈશ્વરના સંદેશા છે અને જ્યારે તે આપણાં પર મોકલવામાં આવે છે ત્યારે આપણે તેમને ઈશ્વરનો આપણાં ઉપર વિશ્વાસ હોવાના પ્રમાણ તરીકે જોઈએ. આપણે તેમના વડે સર્વોતમ લાભ મેળવવાનો પ્રયત્ન કરવો હોઈએ.’
ટેલિરેન્ડ જણાવે છે કે ‘જો તમે ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા રાખતા હો તો શત્રુઓ ઉત્પન્ન કરો.’
આપણાં શત્રુઓ પર આપણે પ્રેમ રાખવો જોઈએ; એ એક ઉત્તમ બોધ છે. કારણ કે ઘણીવાર તેઓ શત્રુના સ્વરૂપમાં આપણાં મિત્રો હોય છે. મિત્રો જ્યારે આપણી મિથ્યા સ્તુતિ કરે છે ત્યારે તેઓ આપણને સત્ય વાત રોકડી પરખાવી દે છે. તેમની સખત ટીકા અને ભીષણ ઠપકો ઘણીવાર દર્પણની ગરજ સારે છે. અને આપણને આપણું સત્ય સ્વરૂપ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. આ ક્રૂરતા ભરેલા ડંખ અને ગોદા આપણને અધિક મહાન વિજય અને વિશેષ ઉદાત્ત પ્રયત્ન તરફ હડસેલે છે. મિત્રો આપણાં દોષો પર ઢાંકપિછોડો કરે છે અને ક્વચિત જ આપણને ઠપકો આપે છે; પરંતુ શત્રુઓ જરા પણ દયા વગર આપણાં દોષોને પ્રકાશમાં ખેંચી લાવે છે.
આપણે આપણાં વિરોધીઓના વિજેતા થઈએ છીએ. આપણાં વિરોધીઓએ સ્વયં આપણામાં તેમને જીતી લેવાની શક્તિનો વિકાસ કરેલો હોય છે. જો આપણાં વિરોધીઓ ન હોય તો આપણે કદી પણ દ્રઢ અને મજબૂત થતાં નથી.
જે માણસે મુશ્કેલીઓ જીતી લીધેલી હોય છે તે પોતાના મુખારવિંદ પર વિજયના ચિહનો ધરાવે છે, તેની પ્રત્યેક હિલચાલમાં વિજયની છાપ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
`વિપત્તિની સામે બાથ ભીડી રહેલા પ્રમાણિક મનુષ્યનું દર્શન દેવને પણ દુર્લભ છે.`
     જ્યારે ઈશ્વર એક માણસને શિક્ષણ આપવા માગે છે ત્યારે તે એને સર્વ સાધનોથી ભરપૂર પાઠશાળામાં મોકલતો નથી, પણ તંગીની પાઠશાળામાં મોકલે છે. સંકટ અને કારાગૃહવાસથી જોસેફને રાજ્યાસન મળ્યું હતું. અર્ધદેવી માનવજાતિની ઇચ્છામાં કેટલું પ્રચંડ બળ રહેલું છે તે હજી આપણે બરાબર જાણતા જ નથી. જ્યાં સુધી આપણે તંગી અને આવશ્યકતા અનુભવતા નથી. ત્યાં સુધી જ આપણને આપણાં હ્રદયમાં રહેલા ઈશ્વરની પ્રતીતિ થતી નથી.
     સ્માઈલ્સ જણાવે છે કે મુશ્કેલીઓને જીતી લેવાના પ્રત્યનમાંથી જ વિજયનો જન્મ થાય છે. મુશ્કેલીઓ નથી ત્યાં વિજય પણ નથી. મનુષ્યનું મુખ્ય કારણ પ્રયાસ કરવાની ફરજ પાડનાર મુશ્કેલીઓમાં જ રહેલું છે. વ્યક્તિ તેમજ પ્રજાની પ્રગતિ મુશ્કેલીઓ દ્વારા જ થાય છે. મુશ્કેલીઓએ જ આધુનિક સમયની ઘણી યાંત્રિક શોધો અને સુધારાઓને જન્મ આપ્યો છે.
    

વોટર્સ જણાવે છે કે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને અને જગતમાં પ્રગતિ કરવાને માટે કરેલો પ્રયાસ આપણાં મનને દ્રઢ બનાવે છે; આપણી શક્તિઓનું નિયમન કરે છે આપણી તુલનાશક્તિને પૂર્ણ બનાવે છે; અને આપણને વિચારસ્વાતંત્ર્ય તથા ચારિત્ર્યબળ આપે છે. એડિસન કહે છે કે દેવો આપણી આસપાસ મુશ્કેલીઓ નાખે છે. તેથી આપણને આપણાં ગુપ્ત બળનો ઉપયોગ કરવાની તક મળે છે અને શાંતિના સરળ સમયમાં ગુપ્તદશામાં રહેલા આપણાં સદગુણો પ્રકાશિત થાય છે.
    ઝૂંપડીમાથી જ્યારે દશ હજાર બુદ્ધિમાન, પ્રતિભાશાળી અને સદગુણી માણસો પ્રગટે છે; ત્યારે મહેલોમાંથી તો માંડ તેવો એકાદ જ માણસ પ્રગટે છે.
સંકટ મુર્ખોને ગભરાવી નાખે છે અને કાયરોને નિરાશ બનાવી દે છે; જ્યારે શાણા અને ઉધોગી માણસોની શક્તિઓને તે બહાર ખેંચી કાઢે છે. અને સાધારણ શક્તિવાળાને તેની બુદ્ધિનો પ્રયોગ કરવાની જરૂર પાડે છે. સંકટ શ્રીમંતોને ડરાવે  છે અને આળસુને ઉધોગિ બનાવે છે.  નિર્વિઘ્ને મળેલી સફળતા અને ઉન્નતિ માણસને ખરો ઉપયોગી અને સુખી થવાને લાયક બનાવતા નથી.  
આરામ નહિ પરંતુ પ્રયત્ન અને સુગમતા નહિ પરંતુ મુશ્કેલીઓ જ ખરા માણસોને ઉત્પન્ન કરે છે. સખ્ત પરિશ્રમથી મેળવેલું શિક્ષણ એ મહાન સફળતાની કિંમત છે અને મહાન ચરિત્રયનો ધીમો વિકાસ એ તેનું ખાસ આવશ્યક અંગ છે.
આપણાં અંત:કરણના ઊંડા ભાગમાં એક પ્રકારનું એવું તો અસાધારણ કિંમતી બળ રહેલું હોય છે કે તે નાજુક સ્થાનેથી (અંત:કરણના ઊંડા ભાગને) ઈશ્વરના પ્રહારો જ્યાં સુધી છિન્નભિન્ન કરી નાખતા નથી ત્યાં સુધી આપણે પોતે પણ તેને ભાગ્યે જ જાણીએ છીએ અને તેની દરકાર કરીએ છીએ. પૃથ્વીમાંથી રત્નો જડે તે પૂર્વે શું તેને ખોદવી પડતી નથી ?                                                __મિસિસ હેમન્સ 
`તમારી વહાલમાં વહાલી વસ્તુ પણ એકાએક નાશ પામે ત્યારે ગભરાઈ જઈને આપત્તિરૂપી શત્રુને બેવડો બળવાન બનાવવાની મૂર્ખતા કદી પણ કરતાં નહિ; પણ ધીરજ રાખજો. કેમ કે ખરી ખૂબી તો પ્રયત્નમાં રહેલી છે; પ્રાપ્તિમાં રહેલી નથી. ‘
     `ઘણા સુપ્રસિદ્ધ અને મહાન પુરૂષોએ દુખની સાથે વાતચીત કરીને ને દુખની શાળામાં અભ્યાસ કરીને તેને પવિત્ર બનાવી દીધું છે.`
     `માટે તમારા માર્ગને કઠિન બનાવનાર વિઘ્નને પણ અભિવંદન આપો; બેસવા કે ઊભા રહેવા નહિ દેનાર પરંતુ ચાલવાની ફરજ પાડનાર પ્રત્યેક ડંખનો આદર કરો.`             _બ્રાઉનિંગ                           ઉષ્ણ કટિબંધમાં સુંદરમાં સુંદર અને મજબૂતમાં મજબૂત માણસોનો પણ વિકાસ થતો નથી; કારણ કે ત્યાં માણસોને વૃક્ષ પર જ તૈયાર રોટલો મળે છે અને પરિશ્રમ કરવો અતિ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. પરમ સૌંદર્યવાન અને મજબૂત માણસોની ઉત્પત્તિ શીત  કટિબંધમાં જ થાય છે. મેકિસકોમાં ખનીજ દ્રવ્ય પુષ્કળ હોવા છતાં તે રંક છે અને ઇંગ્લાંડ પહાડી તથા બરફમય પ્રદેશ હોવા છતાં પણ શ્રીમંત છે. છતાં આ કોઈ આકસ્મિક ઘટના નથી પરંતુ પ્રકુતિના નિયમ અનુસાર બનેલી ઘટના છે. અત્યંત આવશ્યકતા, સાધન પ્રાપ્ત કરવા માટે કરેલું  યુદ્ધ, ગરીબાઈરૂપી અમુલ્ય એડ –આ વસ્તુઓ પુરુષાર્થનો વિકાસ કરે છે અને મનુષ્યને જંગલી અવસ્થામાંથી ખેંચી કાઢી સંસ્કારી બનાવે છે. પરિશ્રમે જંગલને પણ સુંદર ઉધાનના સ્વરૂપમાં ફેરવી નાખ્યું છે.

     સુદઢ ચરિત્રયનો વિકાસ માટે સર્વ વસ્તુઓનો ભોગ અપાય છે. એના આગળ જડ દ્રવ્ય કશી ગણતરીમાં નથી; દરજ્જો હિસાબમાં નથી. અને કિર્તિ વિસાતમાં નથી. કેમકે ચારિત્ર્ય એ જ સર્વસ્વ છે. આ અતિ વિશાળ જગતમાં પ્રત્યેક વસ્તુ મનુષ્યની પોષક છે.
`પરિશ્રમ જ ખરા માણસનો વિકાસ કરે છે. ` જે વસ્તુ દૂરથી આપણને આકર્ષક લાગે છે અને જેને પ્રાપ્ત કરવાને માટે આપણે ઘણો પરિશ્રમ કરીએ છીએ; તે આપણને પ્રાપ્ત થાય છે કે તરત જ કુદરત તેનાથી પણ અધિક આકર્ષક વસ્તુને આપણી સન્મુખ મૂકી દઈને પહેલા પદાર્થ તરફનું આકર્ષણ લૂંટી લે છે.

Image Source – Google image by  Cheryl Beth Kuchler  https://www.ceothinktank.com/thinking-tank/what-are-your-obstacles/